2022-жылдын 27-февралында болуп өткөн Жогорку Кеңешинин депутаттарын кайталап шайлоого көз карандысыз байкоонун жыйынтыгы боюнча алдын ала билдирүүсү
2022-жылдын 27-февралында болуп өткөн Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын кайталап шайлоого көз карандысыз байкоонун жыйынтыгы боюнча алдын ала билдирүүсү
«Жалпы иш» коомдук фонду (мындан ары - Фонд) өз алдынча ишке ашырган шайлоо процессине 68 шайлоо участогунда көз карандысыз байкоо жүргүздү, 34 шайлоо участогу Биринчи Май шайлоо округунда жана 34 шайлоо участогу Свердлов шайлоо округу боюнча, анын ичинде талапкерлерди көрсөтүү жана талапкерлерди каттоо, шайлоочулардын тизмелерин тактоо, шайлоо алдындагы үгүт иштерин жүргүзүү, шайлоо участкаларын даярдоо, жайдан тышкары добуш берүү, шайлоо участкаларынын ачылыш процесстери, шайлоо күнү добуш берүү, шайлоо участкаларынын жабылыш процесстери жана добуштарды эсептөө.
Фонддун шайлоо алдындагы процесстин маалыматтарына баа берүүнүн негизинде добуш берүүчү жайдан тышкары добуш берүү күнү жана шайлоонун өзү жөнүндө алдын ала билдирүүсү.
Жалпысынан кайталап шайлоо Кыргыз Республикасынын шайлоо мыйзамдарына жана жол-жоболоруна ылайык, белгиленген мөөнөттөрдө өтүп, ар кандай мыйзам бузуулар катталган.
БШКнын маалыматы боюнча, добуш берүү күнү шайлоочулардын 22,27% катышты.
Добуш берүүнүн төмөнкү көрсөткүчү бир катар факторлор менен шартталышы мүмкүн, мисалы, шайлоочулардын ырааттуу шайлоо өнөктүктөрүнөн чарчашы, талапкерлерге ишенимдин жоктугу, мөөнөттөрдүн кыскартылган жана тар болушу, өлкөдөгү оор социалдык-экономикалык абал жана башка ушул сыяктуу себептер.
Талапкерлердин көптүгүнө байланыштуу бул кайталап шайлоодо атаандаштыктын деңгээли жогору болду. Аял талапкерлердин саны көбөйдү. Ошондой эле, бул кайра кайталап шайлоого саясий партиялар өз талапкерлерин көрсөткөн жок, башкача айтканда, бардык талапкерлер өзүн-өзү көрсөткөн.
Шайлоо алдындагы мезгил медиа мейкиндигинде үгүт иштеринин анча жигердүү эмес, бирок айрым талапкерлердин шайлоочулар менен активдүү жолугушуулары, анын ичинде шайлоочулардын короолорун кыдыруу аркылуу, ошондой эле шайлоо алдындагы үгүт иштеринин эрежелерин бузуулар менен мүнөздөлдү.
Социалдык тармактарда жана мессенджерлерде талапкерлердин активдүүлүгү күчөп, ошол эле учурда талапкерлер тууралуу жалган маалымат таратуу практикасы уланууда.
Шайлоо өнөктүгү учурунда Фонддун байкоочулары тарабынан шайлоочуларды сатып алуу ыктымалдыгы, үй жана кварталдык комитеттердин төрагаларынын кийлигүшүүсү жана үгүт иштери тууралуу сигналдар келип түшкөн. Добуш сатып алуу фактылары эки округда тең талапкерлер тарабынан айтылып, бирок бир эле кылмыш иши козголгон.
Фонд жаңы ыкмалар жана механизмдер менен добуштарды сатып алууну колдонуудан улам далилдик базаны чогултуу бир топ татаалдашып кеткенин белгилейт. Мисалы, мобилдик капчыктарды колдонуу, мобилдик банкинг, соода түйүндөрүнүн кассалары аркылуу акчаны тымызын бөлүштүрүү, добуш берүү күнүнөн кийин шайлоочуларга сыйлык берүүнү ишке ашыруу ж.б.
Фонд талапкерлердин байкоочуларынын шектүү жүрүм-турумун белгилейт, бул шайлоочулардын эркин добуш берүүсүн көзөмөлгө алуу мүмкүнчүлүгүн көрсөтөт.
Даттанууларды кароо процессинде Кыргыз Республикасынын шайлоо мыйзамдарында шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүүнүн эрежелери жагынан айрым кемчиликтер аныкталган, алар кийинки шайлоо өнөктүгүнө чейин чечилүүгө тийиш.
Шайлоочулардын тизмелериндеги маалыматтарды тактоо үчүн арыздарды кабыл алуу жана жайдан тышкары добуш берүү мезгилинде УШКнын мүчөлөрү жер-жерлерде жок болгондугуна байланыштуу айрым участкалык шайлоо комиссияларына кирүү мүмкүн болбой калган учурлар катталган.
Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын кайталап шайлоо күнү эки округда шайлоочулардын аз катышуусу, айрым УШКлардагы шайлоочуларды идентификациялоочу автоматташтырылган тутумдун жана жабдуулардын убактылуу техникалык иштебей калышы жана бир катар одоно мыйзам бузуулар менен өттү.
Фонд чогултулган протоколдорду текшерүү үчүн жакынкы күндөрү ишин улантат. Тилекке каршы, №1215 УШКда жыйынтоочу протокол Фонддун байкоочусуна берилген эмес.
Фонд арыздарды кароо процесси бардык учурларда объективдуу болгон жок деп белгилейт. Бир катар учурларда бир эле мыйзам бузуулар үчүн ар кандай санкциялар колдонулган, бул БШКнын ишенимине жана шайлоо талаш-тартыштарын кароо практикасына терс таасирин тийгизет.
Укук коргоо органдары тарабынан шайлоо мыйзамдарынын бузулушу боюнча билдирүүлөргө реакция болуп турду, бирок ошол эле учурда көпчүлүк учурда кылмыш ишин козгоодон баш тартышкан.
Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын кайра шайлоону эки округ боюнча бүтүндөй шайлоо процессин көз карандысыз байкоо жүргузүү үчүн Фонд тарабынан 68 шайлоо участкасына 68 кыска мөөнөттүү байкоочу, 7 узак мөөнөттүү байкоочу, 2 мобилдик топ, 4 колл-борбордун оператору тартылган.
Фонд 120 шайлоо тилкесинин ичинен 68 шайлоо участкасында стационардык көз карандысыз байкоо жүргүзгөн. Мобилдик топтор 38 шайлоо участогунун сыртында да көз карандысыз байкоо жүргүзүштү. Бул байкоолор репрезентативдик эмес мониторинг болуп саналат.
Добуш берүүчү жайдан тышкары добуш берүү
- 26-февралда Фонд көз карандысыз байкоо жүргүзгөн 68 шайлоо участкасынын 45инде добуш берүүчү жайдан тышкары добуш берүү өткөрүлдү.
- Бардык 45 УШКда байкоо жүргүзүүгө тоскоолдук кылуу фактылары жана добуш берүүнүн жыйынтыгына таасир эте турган олуттуу мыйзам бузуулар болгон эмес.
- 35 УШКда шайлоо участкаларын ачуу процедураларында COVID-19га байланыштуу бардык сактык чаралары/сунуштары сакталган. 9 УШКда алдын алуу чаралары жарым-жартылай гана аткарылса, 1 УШКда такыр сакталган эмес.
Добуш берүү күнү
Шайлоо участкаларын ачуу процедурасы көпчүлүк учурда мыйзам чегинде ишке ашырылган.
- Бардык шайлоо участокторунда чүчүкулак мыйзам чегинде өткөрүлдү.
- Бардык шайлоо участкаларында бюллетендер кайра саналды. Бардык 68 УШКда байкоочуларга бош урналар көрсөтүлдү.
- Шайлоо участкалары негизинен ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү шайлоочулар үчүн жеткиликтүү болгон: 52 УШК, ал эми 16 УШК толугу менен кирүүгө мүмкүн эмес болгон.
- Ачылыш жол-жоболорунда 51 участкалык шайлоо комиссиясы COVID-19 боюнча сунуштарды толугу менен аткарды, 17 шайлоо участкасы жарым-жартылай жол-жоболорду аткарды.
- Алынган бюллетендерди УШКнын төрагасы бардык 68 УШКда визуалдык текшерүү үчүн келгендерге көрсөттү.
- 1 шайлоо участогунда ачылыш жол-жоболоруна байкоо жүргүзүүдө коомдук байкоочунун укуктары бузулган.
- 1 шайлоо участогунда добуш берүүнүн жүрүшүндө добуш берүүнүн жашыруундуулугу бузулган.
- 18 УШКда 1ден 5ке чейин шайлоочу, 7 УШКда, 6дан 10го чейин шайлоочу, 5 УШКда 10дон ашык шайлоочу күн ичинде добуш берүү учурунда өзүн шайлоочулардын тизмесинен таппай калган. 38 УШКда мындай учурлар катталган эмес.
- 42 УШКда шайлоочулар добуш берүү процессинде COVID-19га байланыштуу көрсөтмөлөрдү аткарышты. 24 УШКда шайлоочулар жарым-жартылай гана сунуштарды аткарышкан, ал эми 2 УШКда эч кандай сунуштамалар аткарылган эмес.
- Добуш берүү учурунда 4 УШКда кезек күтүүлөр болду.
- 8 УШКда автоматташтырылган башкаруу тутумдарынын, 8 УШКда идентификациялык жабдуулардын убактылуу техникалык иштебей калгандыгы аныкталган.
- Бардык 68 УШКда бир күн ичинде добуш берүү процессинде шайлоочулар идентификациядан өтпөстөн добуш берүүгө уруксат берилген эмес.
- 1 УШКда (1214) шайлоочуларды массалык түрдө ташуу фактылары байкалган.
- Бардык 68 УШК саат 20:00дө жабылды.
- 2 УШКда (1235, 1239) мобилдик топтор добуштарды сатып алуу фактысын байкашкан, бирок мыйзам бузууну каттоого же бул кайсы талапкердин пайдасына жасалганын аныктоого мүмкүн болгон эмес.
Бузуулар жана даттануулар
I. Шайлоо алдындагы мезгил:
Жалпысынан 2022-жылдын 10-февралынан 25-февралына чейин «Жалпы иш» КФ коомдук байкоочуларынан шайлоо мыйзамдарынын нормаларын бузуу боюнча 20 билдирүү келип түшкөн, анын ичинен 2 билдирүү шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүү эрежелерин бузуу, 1 билдирүү добуштарды сатып алуу боюнча, УШКлар тарабынан процедуралык мүнөздөгү мыйзам бузуулар жөнүндө 17 билдирүү.
Шайлоо алдындагы үгүт иштеринин эрежелерин бузуулар: Свердлов шайлоо округу боюнча 1 жана Биринчи Май шайлоо округу боюнча 1.
Добуштарды сатып алуу: Свердлов шайлоо округу боюнча 1 билдирүү.
УШКлар тарабынан процедуралык бузуулар: Свердлов шайлоо округу боюнча 4 билдирүү, Биринчи Май шайлоо округу боюнча 13 билдирүү.
II. Добуш берүүчү жайдан тышкары добуш берүү 2022-жылдын 26-февралында
Добуш берүүчү жайдан тышкары добуш берүү күнү мыйзам бузуулар боюнча сигналдар болгон эмес.
III. Шайлоо күнү боюнча отчет, 2022-жылдын 27-февралы
Шайлоо күнү мыйзам бузуулар боюнча 10 билдирүү түшкөн.
Алардан:
Байкоочуга кысым: Свердлов районунда 2 билдирүү (бир УШК 1345).
Тынчтык күнүнө карата үгүтөө: Свердлов округунан 1 сигнал (УШК 1331).
Шайлоочулардын эркин добуш берүүсун көзөмөлдөө: 5 кайрылуу, анын ичинен 4 Биринчи Май округу (УШКлар 1040, 1202, 1210, 1213) жана 1 кайрылуу Свердлов округу боюнча (УШК 1330).
Добуш берүүнүн жашыруундуулугун бузуу (толтурулган бюллетенди фото/видеого тартуу): 2 билдирүү. Бири Биринчи Май округунда (УШК 1042), бири Свердлов округунда (УШК 1352).
Жалпысынан 30 мыйзам бузуулар аныкталган.
Анын ичинен 2 арыз ЫЧКТна, 2 арыз БШКнын жумушчу тобуна, 19у ОШКларга, 2 арыз УШКларга берилген.
Ыраазычылык билдиребиз.
«Жалпы иш» коомдук фонду шайлоону өткөрүү боюнча кызматташуусу үчүн бардык органдарды, ошондой эле шайлоо алдындагы мезгилде жана шайлоо күнү өлкө боюнча мониторинг жүргүзгөн өзүлөрүнүн коомдук байкоочуларына жана көз карандысыз байкоо жүргүзүүнүн алдын ала жыйынтыктарын чагылдырган жалпыга маалымдоо каражаттарына ыраазычылык билдирет.
