ЖОГОРКУ КЕҢЕШТИН ДЕПУТАТТАРЫН ШАЙЛООГО КӨЗ КАРАНДЫСЫЗ БАЙКОО ЖҮРГҮЗҮҮНҮН ЖЫЙЫНТЫКТАРЫ БОЮНЧА “ЖАЛПЫ ИШ” КФнун АЛДЫН АЛА БИЛДИРҮҮСҮ

29.11.2021

БИШКЕК, 2021-жылдын 29-ноябры, «Жалпы иш» коомдук фонду (мындан ары - Фонд) шайлоону бурмалоого күнөлөө боюнча тынчсыздануусун билдирет жана бардык тиешелүү органдарды бардык келип чыккан окуяларды тыкыр иликтөөгө, ал эми шайлоого кызыкдар тараптарды далилдерди келтирүүгө жана күбө болгон мыйзам бузуулар боюнча расмий даттанууга чакырат. Фонд шайлоо процессинин бүтүндүгүн жана элдин эркин коргоо үчүн бардык мыйзам бузуулар мүмкүн болушунча тез арада текшерилерин күтөт.

Фонддун байкоочулары шайлоо күнү өлкө боюнча 300 шайлоо участогунда шайлоо процессине, анын ичинде шайлоо участокторун ачууга, добуш берүүгө, жабууга жана добуштарды саноого даярдык көрүшкөн. Фонддун байкоочулары БШК добуш берүүнүн жыйынтыктарын топтоодо колдонгон системаны билишпейт жана бул процесске байкоо жана баа бере албайт. Фонд мыйзамга ылайык ар бир шайлоо участогу боюнча добуштарды кол менен саноого текшерүү жүргүзүүнү талап кылат жана шайлоонун бардык катышуучуларына жана жалпы коомчулукка жеткиликтүү болот.

Фонддун алдын ала билдирүүсү, өлкө боюнча шайлоо участокторунун репрезентативдик үлгүсүндөгү шайлоо күнү процессинин маалыматтарын баалоого негизделген, процесс жалпысынан мыйзамга жана жол-жоболорго ылайык, өлкө боюнча көпчүлүк шайлоо участокторунда, ар кандай мыйзам бузуулар катталды, алардын айрымдары шайлоодон шайлоого чейин кайталанат. Участоктордун 30%ында автоматташтырылган башкаруу системасынын, 7,3%ында идентификациялоо үчүн жабдуулардын бузулушу катталган. Олуттуу көйгөйлөр шайлоо участкаларынын 6%га жакынында катталып, аларда ар кандай шайлоо мыйзам бузуулары байкалган. “Жалпы иш” КФнын коомдук байкоочулары шайлоо күнү 60 окуя болгонун кабарлашты.

Фонд чогултулган протоколдорду текшерүү үчүн жакынкы күндөрү ишин улантат. Тилекке каршы, ар кандай себептерден улам 6%га чейинки шайлоо участкаларынын протоколдору байкоочулардын колуна берилбей, аларды чогултуу үчүн «Коомдук иш» уюму аларды сүрөткө тартып алышкан.

КР Жогорку Кеңешинин депутаттарын шайлоо күнү шайлоочулардын аз катышуусу менен өттү, АЭУнын бузулуулары, добуш берүүнүн алдын ала жыйынтыктарын көрсөтүүдөгү так эместиктер, жол-жоболук бузуулар жана башка олуттуу көйгөйлөр менен коштолду.

Фонддун коомдук байкоочулары добуш берүү күнү имараттан тышкаркы бардык процесстерге, ошондой эле добуш берүү күнү түздөн-түз байкоо жүргүзүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болушту. Бул жазууга карата Фонд добуштарды кол менен эсептөө боюнча маалыматтарды чогултууну улантууда.

Шайлоо алдындагы мезгил үгүт иштеринин жигердүү аздыгы, шайлоо алдындагы үгүт иштеринин эрежелеринин бузулушу, анын ичинде жогорку саясий ишмерлердин билдирүүлөрү менен мүнөздөлгөн, жергиликтүү административдик ресурсту колдонуунун айрым учурлары менен кыйла татаал схемалар менен шайлоочуларды сатып алуу фактылары катталган.

2021-жылдын 28-ноябрында Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын шайлоо аралаш шайлоо системасы боюнча болуп өттү. Парламенттик шайлоого байкоо жүргүзүү үчүн “Жалпы иш” коомдук фонду жалпы өлкө боюнча ачылыш, добуш берүү, добуштарды саноо жана добуш берүүнүн жыйынтыгын чыгаруу  жол-жоболоруна байкоо жүргүзүү үчүн 300 шайлоо участогуна 600 кыска мөөнөттүү байкоочуну, 72 узак мөөнөттүү байкоочуну, 46 кыска мөөнөттүү байкоочулардын координаторун жана мобилдүү топту, колл-борбордун 20 операторун жана 8 аймактык юристти иштетти. 300 шайлоо участогунда стационардык байкоо жүргүзүү үчүн Фонд жалпысынан өлкөдөгү кырдаалды чагылдырган шайлоо күнүндөгү айрым шайлоо процесстери боюнча тыянак чыгарууга мүмкүндүк берген шайлоого байкоо жүргүзүүнүн алдыңкы методикасын, кокустан тандап алууга негизделген статистикалык байкоо жүргүзүү (Statistically Based Observation) методологиясын колдонот.

Конституциялык реформа өлкөдө башкаруу формасынын парламенттик башкаруудан президенттик формага өтүшүнө алып келди, мында президенттин ыйгарым укуктары кыйла көбөйтүлдү. Өлкөдө бардык ченемдик укуктук базаны инвентаризациялоо кызуу жүрүп жатат. Коомчулукта нааразычылыктарды жаратып, эл аралык коомчулуктун сынына кабылган бир катар мыйзамдар кабыл алынды¹. Учурдагы шайлоо өнөктүгү учурунда Президент Жазык кодексине өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу мыйзамга кол койду, Жоруктар жөнүндө кодексти жоюп, сот органдарынын ишин жөнгө салган мыйзамдарга өзгөртүүлөрдү киргизди. Бул өзгөрүүлөрдүн баары жарандык жана саясий эркиндиктерди мүмкүн болуучу чектөөлөр тууралуу кооптонууну жаратты жана жаратууда.

Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын шайлоо аз келүү менен өттү, алдын ала маалыматтар боюнча саат 20:00гө карата шайлоочулардын келүүсү 35,5%ды түздү (0,99% тактыкта +/- 3,05% каталар менен). “Жалпы иш” КФнын бирдиктүү округ боюнча келүү маалыматтары каталар алкагында Борбордук шайлоо комиссиясынын расмий маалыматтарына дал келет. Салыштыра кетсек, БШКнын маалыматтары боюнча мөөнөтүнөн мурда президенттик шайлоодо 39,75%, өткөн жылы 4-октябрдагы парламенттик шайлоодо 56,2% түзгөн.

Келүүнүн аздыгы шайлоочулардын жүрүп жаткан шайлоо өнөктүктөрүнөн чарчоосу, талапкерлерге жана саясий партияларга ишенимдин жоктугу, мөөнөттүн тар болушу, анын кесепетинен көпчүлүк жаңы эрежелер менен тааныша албаганы, суук мезгил, өлкөдөгү оор социалдык-экономикалык абал жана башка бир катар факторлор менен шартталган.

VII чакырылыштагы КР Жогорку Кеңешинин депутаттарын шайлоо сунушталган оңдоолор жана өзгөртүүлөр кеңири коомдук талкуудан өтпөстөн киргизилген жаңы аралаш шайлоо системасы боюнча өттү. Шайлоо системасынын өзгөрүшү жана шайлоо системасынын өзгөрүшүнөн кийин шайлоону белгилөө жана өткөрүү мөөнөттөрүнүн тар болушу шайлоого катышуучулардын шайлоого даярдык көрүүсүнө мүмкүндүк берген жок. “Жалпы иш” КФсы тобокелдиктерди талдоодо жаңы шайлоо системасын киргизүүнүн жана ага ылайык шайлоо өткөрүүнүн кыска мөөнөттөрү шайлоонун ар бир этабында тобокелчиликтерге алып келиши мүмкүн экенин мурда белгилеген.

Мисалы, Фонд конституциялык мыйзамга өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду кабыл алуунун кыска мөөнөтүн эске алуу менен шайлоочулардын добуш берүүнүн жол-жоболору менен таанышууга жетишсиз убактысы бар экенин жана бул иш жүзүндө шайлоочулар үчүн бирдиктүү округ боюнча шайлоо бюллетендерин толтурууда кыйынчылыктарга алып келиши мүмкүн жана натыйжада көп сандаган жараксыз шайлоо бюллетендерине алып келиши мүмкүн экенин белгилеген.

¹"Жалган маалыматтардан коргоо жөнүндө" КР Мыйзамы, КР КЭУ жөнүндө Мыйзамы, "Жергиликтүү өз алдынча башкаруу жөнүндө" КР Мыйзамы, КР кесиптик бирликтер жөнүндө Мыйзамы жана башка ЧУА

Фонддун аталган кооптонуулары иш жүзүндө тастыкталды, муну көп сандаган жараксыз бюллетендер далилдеп турат. Ошентип, БШКнын алдын ала маалыматы боюнча жараксыз бюллетендердин саны 116 246 болду, бул 9,64%ды түздү. 2020-жылдын октябрында өткөн шайлоого салыштырмалуу жараксыз бюллетендердин пайызы 28 209 болуп, 1,5%ды түзгөн.

Шайлоочулардын добуштарын кол менен эсептөөнүн жүрүшүндө бирдиктүү округ боюнча добуштарды кол менен саноо участоктук шайлоо комиссияларынын мүчөлөрү үчүн өтө оор болуп, добуш берүүнүн жыйынтыктарын аныктоо көп убакытты талап кыла тургандыгы тууралуу Фонддун божомолдору ырасталды. Ошентип, БШКнын маалыматы боюнча 2021-жылдын 29-ноябрында саат 05.00гө карата шайлоо участокторунун 94,71%ынын добуштарын кол менен эсептөөнүн протоколдору келе элек.

Азыркы убакта, Фонд мониторинг жүргүзүлүп жаткан шайлоо участокторунан добуш берүүнүн жыйынтыктары жөнүндө маалыматтарды чогултууну улантууда. Маалыматтарды чогултуу аяктагандан кийин Фонд добуштарды кол менен эсептөөнүн протоколдорунун маалыматтарын шайлоо комиссияларынын маалыматтары менен салыштырып текшерет.

Алдын ала жыйынтыктар Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин жаңы чакырылышында мыйзамда 30 пайыздык квота сакталганы менен аялдардын өкүлчүлүгү минималдуу болорун көрсөттү. Аралаш пропорционалдык система акыры гендердик диспропорциялуу натыйжаларга алып келди. Бир мандаттуу округдарда шайлоо жараксыз деп табылышы мүмкүн болгон Бишкек шаарындагы эки шайлоо округунан тышкары, бардык 34 мандат эркектер арасында бөлүштүрүлөт. Эгерде аялдарды партиялардын тизмесинен чыгарууга басым жасалбаса, 90 депутаттын 16сы аялдар, 74ү эркектер болору күтүлүүдө.

Алгачкы талаш-тартыштар бир мандаттуу шайлоо округдарынын чектерин жана схемаларын аныктоо этабында, андан кийин шайлоо процессинин бардык этаптарында талаш-тартыштар келип чыккан. Талапкерлерди көрсөтүү жана каттоодо саясий партиялардын талапкерлеринин тизмелери да ар кандай талаш-тартыштар жана соттук процесстер болуп, алардын ичинен эң чоң резонансты спикер Т.Мамытовдун ыйгарым укуктарын токтотуу зарылдыгы жөнүндөгү талаш-тартыш жаратты.

Ошентип, КР БШК талапкер Т.Мамытовду кызматтык ыйгарым укуктарын аткарууну улантып жаткандыгына байланыштуу аны каттоодон баш тартты. Натыйжада КР БШКнын аталган чечими мыйзамсыз деп табылып, Бишкек шаарынын административдик сотунун чечими менен жокко чыгарылган. КР Жогорку сотунун аныктамасы менен КР БШКнын кассациялык даттануусу кайтарылып алынган, ошентип, КР Жогорку соту бул ишти кароо боюнча өзүнө жүктөлгөн милдеттерди аткаруудан качкан.

Шайлоо алдында жигерсиз шайлоо укугунун (жогорку билиминин болушу) жоктугуна байланыштуу каттоосу жокко чыгарылган талапкер Р.Момбеков боюнча кырдаалды белгилей кетүү керек. КР БШКнын чечимине макул болбогон Р.Момбеков сотко кайрылган. I инстанциядагы сот КР БШКнын чечимин жокко чыгарып, Р.Момбековду талапкер катары кайра калыбына келтирген.

Шайлоо алдындагы үгүт этабында айрым талапкерлерге бирдей шарттар түзүлгөн эмес. Тактап айтканда, кеп талапкер Р.Жээнбеков жөнүндө болуп жатат, ал бир мандаттуу шайлоо округу боюнча талапкер болуп катталганына карабастан, шайлоочулар менен жеке жолугушуу, теле кайым айтыштарга катышуу жана шайлоочуларга кайрылуу түрүндө башка катталган талапкерлер менен бирдей шайлоо өнөктүгүн жүргүзүүгө мүмкүнчүлүк берилген эмес. Социал-демократтар партиясынын талапкерлери А.Кодуранова, И.Карамушкина жана бир мандаттуу округ боюнча талапкер К.Сагымбаев боюнча Фонд алардын үгүт иштери үгүт мезгилинде Бишкектин сыртына чыгууга соттон жазуу жүзүндөгү уруксат алуу зарылчылыгынан улам башкаларга караганда 5 күнгө кеч башталганын белгилейт.

Шайлоо алдындагы үгүт мезгили 2020-жылдын октябрында өткөн Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын шайлоого салыштырмалуу талапкерлердин жана саясий партиялардын жигердүүлүгүнүн аздыгы менен мүнөздөлдү. Социалдык түйүндөрдө талапкерлер менен партиялардын жигердүүлүгү өскөндүгү белгиленет. Мында, шайлоо алдындагы үгүт иштеринин жүрүшүндө ар кандай саясий мамлекеттик кызматкерлердин, анын ичинде Президент С. Жапаров, Министрлер Кабинетинин башчысынын биринчи орун басары Э.Байсалов, УКМКнын төрагасы К.Ташиев “Бүтүн Кыргызстан” жана “Ата-Мекен” партияларынын лидерлерине, ошондой эле бир мандаттуу округ боюнча талапкер Д. Бекешевдин дарегине каршы сын пкикирлерди айтышкан. Алардын айрым билдирүүлөрүн оппозициянын айрым талапкерлери коркутуу, саясатчыларга кысым көрсөтүү жана шайлоо процессине кийлигишүү катары кабыл алышты[1].

Ошондой эле социалдык тармактарда, мессенджерлерде жигердүү үгүт иштери байкалат. Мында, медиа мейкиндикте жана социалдык тармактарда талапкерлерге, саясий партияларга карата жалган маалыматтардын ("кара пиар" деп аталган) чоң көлөмдөгү таралышы болгон.

Үгүт иштеринин акыркы жумасында айрым партиялар БШКга шайлоочулардын добуштарын сатып алууга катыштыгы бар партияларды шайлоо жарышынан четтетүү өтүнүчү менен кайрылышкан.

Шайлоо алдындагы үгүт учурунда мобилдик жана электрондук капчыктарды колдонуу менен добуштарды сатып алуу боюнча маалымат келип түшкөн.

Көпчүлүк партиялар жана талапкерлер 2020-жылдагы парламенттик шайлоого салыштырмалуу штаб ачууга, үгүт иштерин жүргүзүүгө эч кандай тоскоолдуктар болбогонун белгилешти.

Аймактык телеберүү каналдарында бирдиктүү округдагы талапкерлерге гана эмес, бир мандаттуу округдардагы талапкерлерге да бекер эфир убактысын берүү жана теле кайым айтышууларды уюштуруу жакшы учуру болуп саналат.

Даттанууларды кароо процесси бардык учурларда объективдүү болбогонун, бир катар учурларда бир эле мыйзам бузуулар үчүн ар кандай санкциялар колдонулганын, бул БШКнын ишенимине терс таасирин тийгизгендигин белгилейбиз.

Укук коргоо органдары мурунку өнөктүккө салыштырмалуу шайлоо мыйзамдарынын бузулушу тууралуу билдирүүлөргө жигердүүрөөк мамиле кылышты. Бирок ошол эле учурда көп сандагы материалдар номенклатурадан чыгарылган. 

Шайлоо өнөктүктөрүн каржылоо

Акыркы мезгилде шайлоо өнөктүгүнүн финансылык ачыктыгына жетишүү боюнча алгылыктуу кадамдар жасалды, жакшы учурлардын бири талапкерлердин, саясий партиялардын шайлоо фонддорунун ачыктыгынын «Финансылык ачыктык» автоматташтырылган системасын (ФА АМС) иш киргизүүнү жана шайлоо фонддоруна бир катар жаңы талаптарды белгилей кетүү керек (шайлоо фондунун каражаттарынын эсебинен чыгымдардын чектик суммасы, накталай эмес эсеп, милдеттүү түрдө алдын ала төлөө, түзүлгөн келишимдердин негизинде бардык финансылык операциялар жана башкалар төмөндөгөн). Бирок, бул көрүлгөн чаралар шайлоо фондусунан тышкары каражаттардын келип түшүшүнө жана чыгымдалышына контролду толук ишке ашырууга мүмкүндүк бербей жатат.

Шайлоо фонддорунун талдоосу көрсөткөндөй, эң көп шайлоо фондуна ээ болгон төрт партиянын (“Ата-Журт Кыргызстан”, “Ишеним”, “Альянс” жана “Ынтымак”) жалпы суммасы 99,3 миллион сомду түзөт, бул калган 17 партиянын шайлоо фонддорунун жалпы суммасынан ашат, калган 17 партиянын жалпы суммасы 67,6 миллион сомду гана түзөт.

Эң көп көрнөк-жарнактар, штабдар жана үгүтчүлөр төмөнкү 5 саясий партияда байкалган: “Ата-Журт Кыргызстан”, “Ишеним”, “Альянс”, “Ынтымак” жана “Эл Үмүтү”.

Жайдан тышкары жерде добуш берүү күнү

• 27-ноябрдын алдында байкоо жүргүзүлүп жаткан 300 участоктун 179унда жайдан тышкары жерде добуш берүү болду.
• Бардык УШКларда бир мандаттуу округ боюнча көз карандысыз байкоочуларга жана бирдиктүү округ боюнча 179 УШКнын 178инде бош көчмө үкөк көрсөтүлдү.
• 179 УШКнын 176сында көчмө үкөктөр байкоочунун катышуусунда участоктук шайлоо комиссиясынын мөөрү менен чапталган.
• 133 УШКда участокторду ачуу жол-жоболорун жургүзүүдө COVID-19га байланышкан бардык сактык чаралары/сунуштар сакталган. 43 УШКда сактык чаралары жарым-жартылай гана сакталган, ал эми 5 УШКда чаралар такыр сакталган эмес.
• Бир күндүн ичинде 138 УШК COVID-19га байланышкан сунуштарды сакташкан, 38 УШК жарым-жартылай гана, 3 УШК такыр сакташкан эмес.
• 165 участокто шайлоочуларды идентификациялоо үчүн жабдуулардын бузулушу катталган эмес, 14 УШКда идентификациялоо үчүн жабдуулардын 1ден 5ке чейин бузулушу катталган.
• Добуш берүүнүн сыры 179 УШКнын 177синде сакталды.
• 179 УШКнын 177синде жайдан тышкары жерде добуш берүү аяктагандан кийин добуш берүүчү көчмө үкөккө мөөр басылды.
• Бардык 179 УШКда бир мандаттуу округ боюнча жайдан тышкары жерде добуш берүүнүн аяктагандыгы жөнүндө акт түзүлдү, 179 УШКнын 178инде бирдиктүү округ боюнча жайдан тышкары жерде добуш берүүнүн аяктагандыгы жөнүндө акт түзүлдү.
• Бир гана УШКда байкоо жүргүзүүгө тоскоолдук кылуу же байкоо жүргүзүү үчүн зарыл болгон маалыматтарды алуу учурлары катталган.
• Эки УШКда шайлоонун катышуучуларынын жайдан тышкары жерде добуш берүү процессине даттануулар келип түшкөн.
• Эки УШКда добуш берүүнүн жыйынтыгына таасир эте турган олуттуу мыйзам бузуулар байкалган.

Добуш берүү күнү

Көпчүлүк учурларда ачуу жол-жобосу мыйзамга ылайык жүргүзүлдү.

• Шайлоо участокторунун 97,3%ында чүчүкулак кармоо мыйзамга ылайык өткөрүлдү.
• Шайлоо участокторунун 96%ында бюллетендер кайра саналды. Бош урналар тандалган шайлоо участокторунун 100%ында байкоочуларга көрсөтүлдү.
• Шайлоо участоктору негизинен ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген шайлоочулар үчүн жеткиликтүү болгон: 80%.  
• Участоктук шайлоо комиссияларынын 78%ы ачылыш жол-жоболорунда COVID-19 боюнча сунуштарды толугу менен сакташты, шайлоо участокторунун 20%ы жарым-жартылай жол-жоболорду сактады, ал эми УШКлардын 2%ы сунуштарды такыр сакташкан жок.
• Көпчүлүк шайлоо участоктору саат 08:00дө – 74%, саат 08:00гө чейин – 25% ачылган. Саат 08:30дан кийин участоктордун 0,7% ачылган, бир гана участок ачылган эмес, бул 0,3%ды түздү.
• Алынган шайлоо бюллетендери УШКнын төрагасы тарабынан келгендерге визуалдык тааныштыруу үчүн көрсөтүлдү – 99,3%.
• Ачылыш жол-жоболоруна байкоо жүргүзүү учурунда участокторунун 1%ында коомдук байкоочунун укугу бузулган.
• УШКнын төрагаларынын 36,3% эркек, 63,7% аял.
• Саат 08:00дөн 19:30га чейин фонд байкоо жүргүзүп жаткан шайлоо участокторунун 2% добуш берүү учурунда добуш берүүнүн сыры бузулган.
• Күн бою добуш берүү процессинде УШКлардын 68% COVID-19 менен байланышкан сунуштарды сактаган, 30% жарым-жартылай жана 2% такыр сактаган эмес.
• Күн бою шайлоо участокторунун 6,3%ында добуш берүү учурунда 10дон ашык шайлоочу бирдиктүү округ боюнча шайлоочулардын тизмесинен өздөрүн таппай калган.
• Күн бою добуш берүү процессинде шайлоочулардын 59,3% COVID-19 менен байланышкан сунуштарды сактаган.
• Күн бою добуш берүү учурунда шайлоо участокторунун 19%ында узун кезек болгон.
• 30% участоктордо AЭУ бузулган, участоктордун 7,3%ында идентификация жабдууларынын бузулушу болгон.
• Шайлоо участокторунун 1,7%ында бир күн бою добуш берүү процессинде шайлоочулар идентификациясыз добуш берүүгө уруксат берилген.
• Шайлоо участокторунун 3,7%ында шайлоочуларды массалык түрдө ташуу учурлары байкалган.
• Саат 20:00дө УШКлардын 95,3% жабылган. УШК жабылган маалда саат 20:00дө шайлоо участокторунун 2,3%ында шайлоо участогунун алдында кезек күтүлгөн.
• Дагы 46 мобилдүү топ шайлоо участокторунун айланасындагы кырдаалга байкоо жүргүзүүгө жөнөтүлдү. Саат 21:00гө карата мобилдүү топ бардык облустардагы 358 УШКны кыдырып чыгууга жетишти. Алардын маалыматы боюнча, жалпысынан шайлоо участокторунун айланасында абал тынч, бирок Нарын, Кара-Суу, Москва жана Кочкор шайлоо округдарында кезек күтүүгө жана шайлоочуларды ташууга байланыштуу чыңалган кырдаал байкалууда.
• 24 УШКнын жанында COVID-19 сунуштарын сактагандыктан шайлоочулардын көп кезеги байкалды, 13 УШКда АЭУнун ишинин кечеңдешинен улам кезек күтүүлөр, ал эми 12 УШКда байкоочулар күчтүү белгисиз адамдар бар экенин байкашкан, 7 УШКда шайлоо участокторуна жакын жерде эл көп топтолгон.
• 7 УШКда мобилдүү топ шайлоо күнү мыйзамсыз үгүт иштерин жүргүзүп жаткан үгүтчүлөрдү байкашкан. Бишкек шаарындагы №1223 УШКда байкоочулардын укугун мыйзамсыз чектөө катталган. Москва жана Өзгөн шайлоо округдарында мобилдүү топтор добуштарды сатып алууларды байкашкан, бирок алар мыйзам бузууну тартып кала же бул кайсы талапкердин пайдасына жасалганын биле алышкан жок.

Бузуулар жана даттануулар

Шайлоо алдындагы мезгил: Бардыгы болуп 2021-жылдын 25-октябрынан 26- ноябрына чейин «Жалпы иш» коомдук фондунун коомдук байкоочулары тарабынан 151 билдирүү, шайлоо мыйзамдарын бузуулар аныкталган, анын ичинен 134 билдирүү шайлоо өнөктүгүнүн эрежелерин бузуу, добуштарды сатып алуу 8 билдирүү, административдик ресурсту колдонуу, кысым, зомбулук жана коркутуулар 9 билдирүү.

Шайлоо алдындагы үгүт эрежелерин бузуулар: саясий партиялар боюнча - 75 билдирүү, бир мандаттуу округдардын талапкерлери боюнча - 43 билдирүү, кызмат адамдары боюнча - 2 билдирүү жана белгисиз адамдар боюнча - 14 билдирүү.

Добуштарды сатып алуу: саясий партиялар боюнча - 5 билдирүү, бир мандаттуу округдардын талапкерлери боюнча - 3 билдирүү.

Административдик ресурсту колдонуу, кысым, зомбулук жана коркутуулар: саясий партиялар боюнча - 4 билдирүү, бир мандаттуу округдардын талапкерлери боюнча - 5 билдирүү.

Келген билдирүүлөрдү шаарлар жана облустар боюнча бөлүштүрүү төмөнкүдөй:

• Бишкек ш. – 23
• Ош ш. – 12
• Баткен облусу – 10
• Жалал-Абад облусу – 8
• Нарын облусу – 13
• Ош облусу – 58
• Талас облусу – 7
• Чүй облусу – 19
• Ысык-Көл облусу – 1

2021-жылдын 27-ноябрында жайдан тышкары жерде добуш берүү

Жайдан тышкары жерде добуш берүү күнү мыйзам бузуулар жөнүндө 12 билдирүү келип түшкөн, анын ичинде

• жымжырттык күнү үгүт иштери - 3
• добуш берүү күнү шайлоо участогунда боло албаган адамдардын УШКларда болушу - 2
• көчмө үкөктөрдү коюу үчүн сейфтердин жоктугу жөнүндө - 2
• шайлоо бюллетендеринде чыгып кеткен талапкерлердин фамилиялары чийилбегендиги - 1
• шайлоочуга кысым көрсөтүү - 1
• каттоо журналында жазуу жок экендиги жөнүндө, шайлоочулардын жайынан тышкары жерде добуш берүү жөнүндө каттоо журналында жазуунун жоктугу – 1
• көчмө үкөктөргө мөөр басылган эмес – 1
• акыркы чек боюнча шайлоочулардын санынын шайлоочулардын тизмеси менен дал келбегендиги – 1

2021-жылдын 28-ноябрында добуш берүү күнү

Саат 21:00гө карата 46 мыйзам бузуу жөнүндө билдирүү келип түшкөн, анын ичинде  

• бюллетендерди кайра саноо болгон эмес – 10
• УШКнын отуруму болгон эмес (анын ичинде чүчүкулак кармоо болгон эмес) - 7
• байкоочулардын укуктарын мыйзамсыз бузуу жана байкоочуга кысым көрсөтүү – 2
• добуш берүүнүн сырын бузуу – 6
• добуш берүү күнү үгүт жүргүзүү – 5
• AЭУнүн бузулушу – 3
• AЭУга мөөр басылбаган – 1
• шайлоочулардын тизмесинен четтөө – 1
• УШКда бөтөн адамдардын болушу – 2
• партиялардын тизмесин калибрлөөдө техникалык ката – 1
• башка шайлоочунун ордуна добуш берүү – 1
• УШКнын төрагасы алынган бюллетендерди визуалдык тааныштыруу үчүн келгендерге көрсөткөн жок – 2
• АЭУнун бюллетендерге жык толгондугуна байланыштуу ачуу – 1
• шайлоочуларды ташуу – 4.
• Участоктордун 99,3%ында пайдаланылбай калган бюллетендер мыйзамга ылайык кайра саналып, жокко чыгарылды.
• Участоктордун 99,3%ында көчмө үкөктөр мыйзамга ылайык бирдиктүү округ жана бир мандаттуу округ боюнча ачылган.
• Участоктордун 99,7%ында кол менен эсептөө бирдиктүү округда ачык жана көрүнөө жүргүзүлдү.
• Участоктордун 94%ында байкоочулар бирдиктүү округда добуш берүүнүн жыйынтыгы боюнча кол менен эсептөө протоколунун күбөлөндүрүлгөн көчүрмөсүн алышты.
• Участоктордун 2,3%ында (7) жабылуу жана добуштарды саноо жол-жоболоруна байкоо жүргүзүүдө коомдук байкоочулардын укуктары бузулган учурлар бар.

Фонд шайлоонун натыйжалары расмий жарыяланганга чейин добуштарды кол менен эсептөө, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын шайлоонун жыйынтыктарын чыгаруу процесстерине, ошондой эле жогору турган шайлоо органдарында жана сотторунда даттанууларды кароо процесстерине белгиленген жол-жоболорго ылайык байкоо жүргүзүүнү улантат. Байкоо аяктагандан кийин Фонд шайлоо процессин толугу менен камтыган жыйынтыктоочу отчет даярдайт.

Ыраазычылык билдиребиз

«Жалпы иш» КФ бардык шайлоону өткөрүү боюнча бардык органдарга кызматташкандыгы үчүн, ошондой эле шайлоо алдындагы мезгилде жана шайлоо күнү өлкө боюнча байкоо жүргүзгөн байкоочуларына, көз карандысыз байкоонун алдын ала жыйынтыктарын чагылдырган жалпыга маалымдоо каражаттарына ыраазычылык билдирет.

---